Hiperprolaktynemia – czynnik powodujący niepłodność

Prolaktyna (PRL) jest hormonem wydzielanym przez przysadkę mózgową, który pełni szereg różnych funkcji, z pobudzaniem rozrostu gruczołów piersiowych w czasie ciąży i w okresie laktacji na czele. Samą nazwę zawdzięcza właśnie tym procesom pro-laktacyjnym. Prolaktyna odpowiada także za utrzymanie ciąży we wczesnym jej etapie (podtrzymywanie ciałka żółtego). Zarówno nadmiar, jak i niedobór tego hormonu są bardzo częstym czynnikiem powodującym niepłodność. Dziś skupimy się na nadmiarze prolaktyny, czyli na hiperprolaktynemii. Jak się ona objawia i czym może grozić? Sprawdźmy.

Sama hiperprolaktynemia nie jest chorobą, ale może o stanie chorobowym świadczyć. Dlatego niezwykle ważne jest określenie jej przyczyny i w zależności od niej, odpowiednie postępowanie.

Poziom prolaktyny

Wydzielana przez przysadkę mózgową prolaktyna podtrzymuje pracę ciałka żółtego oraz jest jednym z hormonów kontrolujących cykl miesiączkowy i odpowiadających za prawidłową owulację. Zaburzenia jej poziomu mogą powodować:

• problemy z owulacją,
• brak miesiączki,
• problemy z laktacją u kobiet karmiących piersią. 

Głównym objawem zaburzeń w ilości produkowanego hormonu są problemy z regularnością cyklu miesiączkowego (częściej, niż co 25 lub rzadziej niż co 33 dni), wrażliwość i bolesność piersi, a nawet mlekotok. Cykle miesiączkowe są zazwyczaj bezowulacyjne, a suchość pochwy znacznie utrudnia współżycie. U zdrowych kobiet stężenie PRL wzrasta podczas ciąży oraz karmienia piersią. Kiedy prolaktyny jest za mało, u szczęśliwej mamy może dojść do zaburzeń w produkcji mleka. Gdy jest jej za dużo, para starająca się o dziecko może mieć ogromne trudności z jego poczęciem.

Hiperprolaktynemia - zespół objawów chorobowych

Sama w sobie, hiperprolaktynamia chorobą nie jest. To bardziej zespół objawów chorobowych wynikający z podwyższonego stężenia prolaktyny we krwi. To dość często występujące zaburzenie endokrynologiczne u kobiet w wieku rozrodczym. 

Zakłada się, że prawidłowy poziom prolaktyny u kobiet niebędących w ciąży to 4-23 ng/ml (lub 4-23 mcg/l). U mężczyzn to przedział 3-15 ng/ml (mcg/l). U kobiet w ciąży wynik uznawany za normalny to 34-386 ng/ml (mcg/l). Hiperprolaktynemia pojawia się, gdy poziom hormonu wzrasta powyżej 25 ng/ml (bez testu obciążenia metoklopramidem), a gdy przekroczy 200 ng/ml może świadczyć o guzie przysadki mózgowej*.

* Należy pamiętać, że normy stosowane w różnych laboratoriach mogą się między sobą różnić.

Główne przyczyny hiperprolaktynemii

Nie zawsze podwyższony poziom prolaktyny świadczy o chorobie. Jest to sytuacja prawidłowa w ciąży, podczas pierwszych miesięcy karmienia piersią, a nawet w sytuacjach stresowych. Na wyższe stężenie prolaktyny wpływają także sen, wysiłek fizyczny, czy spożycie posiłku białkowego.

Innymi przyczynami hiperprolaktynemii są:

• choroby przysadki mózgowej, np. guz prolaktynowy.
• ciągły stres,
• leki modyfikujące wydzielanie dopaminy np. antydepresyjne, obniżające ciśnienie,
• urazy klatki piersiowej,
• półpasiec,
• niewydolność nerek,
• marskość wątroby,
• niedoczynność tarczycy.

Jakie objawy mogą wskazywać na hiperprolaktynemię?

Pomijając te najbardziej oczywiste, czyli zaburzenia miesiączkowania i problemy z płodnością, stan ten może mieć jeszcze inne objawy. Na przykład:

• poronienia nawykowe,
• nawał mleka, a także mlekotok polegający na wydzielaniu mleka bez związku z ciążą lub laktacją,
• silny przyrost masy ciała i odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha,
• osteoporoza lub osteopenia,
• łojotok,
• silne przetłuszczanie się włosów i skóry głowy,
• odczuwanie bólu w trakcie stosunku (dyspareunia),
• uczucie ciągłego zmęczenia, niestabilność emocjonalna, drażliwość, stany depresyjne,
• zaburzenia widzenia, zmniejszenie ostrości wzroku,
• częste bóle głowy,
• obniżone libido.

Badanie poziomu prolaktyny

Są różne opinie na temat tego, kiedy najlepiej oznaczać poziom prolaktyny. Niektórzy sądzą, że nie ma znaczenia, w którym dniu cyklu wykona się badanie. Inni wręcz odwrotnie, twierdzą, że najlepiej zrobić je w drugiej połowie cyklu (zwłaszcza przy podejrzeniu hiperprolaktynemii). Tymczasem, jest to uzależnione od diagnozowanego schorzenia, a decyzję o terminie wykonania badania poziomu prolaktyny należy zostawić lekarzowi.

Przed badaniem należy mieć na uwadze, że poziom prolaktyny ulega zmianom w cyklu dobowym, podnosi się w wyniku stresu, jedzenia, seksu, menstruacji oraz owulacji. Czasami stężenie hormonu bada się po tym jak podany jest metoklopramid, czyli lek przeciwwymiotny i pobudzający perystaltykę jelit. Jest antagonistą receptorów dopaminergicznych, czyli, mówiąc prościej, pobudza wydzielanie prolaktyny i to właśnie ze względu na ten mechanizm działania wykorzystuje się go w diagnostyce hiperprolaktynemii.

Jak to działa? U zdrowej osoby, po podaniu metoklopramidu poziom stężenia PRL we krwi powinien wzrosnąć maksymalnie 6 razy. O hiperprolaktynemii czynnościowej świadczy dziesięciokrotny wzrost wyniku po obciążeniu.

Ważne jest, aby:

• przed badaniem być na czczo (8 godzin bez jedzenia, 4 bez przyjmowania płynów),
• być wyspanym i wypoczętym,
• na 24h przed badaniem unikać wysiłku fizycznego, seksu i stresu.

Poza tym, przed jakimkolwiek badaniem, warto sprawdzić jak dana placówka radzi się do niego przygotować, a także, jakie wymagania podaje lekarz kierujący na badanie.

Leczenie hiperprolaktynemii

Leczenie zależy od tego, jakie jest podłoże hiperprolaktynemii:

• W przypadku wysokiego stężenia PRL wynikającego z zaburzeń nerek, wątroby lub tarczycy należy leczyć chorobę podstawową, co powinno skutkować obniżeniem stężenia prolaktyny.
• W zaburzeniu poziomu hormonu wynikającym z przyjmowania leków, należy rozważyć ich zamianę lub odstawienie (o ile jest to możliwe).
• W przypadku hiperprolaktynemii czynnościowej oraz w (określonych stadiach) gruczolaków przysadki stosuje się leki będące agonistami dopaminy i hamujące wydzielanie prolaktyny.

Objawy takie jak nieregularne cykle i mlekotok ustępują zwykle w ciągu 1-2 miesięcy od rozpoczęcia leczenia, ale samo leczenie w niektórych przypadkach może trwać nawet kilka lat.

Walczycie z niepłodnością? Zachęcamy do podzielenia się swoją historią w komentarzu!

Zdjęcie: Fotolia.com by nyul

Autor

Autor